Tabernakulum służy do przechowywania puszek z konsekrowanymi komunikantami i kustodii z Hostią używaną np. w czasie procesji. Najpierw Eucharystię przechowywano w zakrystii (stąd sacrarium). W średniowieczu pojawiła się szafka wmurowana w ścianę obok lub za ołtarzem. W X i XI w. szafkę tę zaczęto umieszczać na ołtarzu, co miało związek z rozwojem kultu eucharystycznego, jak również z przesunięciem ołtarza do ściany apsydy.

Sobór Laterański IV (1215) zarządził, aby tabernakulum było dobrze zabezpieczone. „Najświętszy Sakrament należy przechowywać w jednym tabernakulum nieruchomym, mocnym i nieprzezroczystym. Ma ono być tak zamknięte, aby wykluczało niebezpieczeństwo profanacji.” (OWMR 277).

„Bardzo się zaleca, aby miejsce przechowywania Najświętszego Sakramentu znajdowało się w kaplicy odpowiedniej do prywatnej adoracji i modlitwy wiernych. Jeśli jest to możliwe, biorąc pod uwagę układ przestrzenny kościoła i zgodne z prawem zwyczaje miejscowe, Najświętszy Sakrament należy przechowywać albo na jakimś ołtarzu, albo poza ołtarzem w odpowiednio godnej i przyozdobionej części kościoła” (OWMR 276).

W Polsce, zgodnie z tradycją, tabernakulum umieszcza się na dawnym wielkim ołtarzu, czyli w apsydzie kościoła. Jest to miejsce dostojne, zwykle przyozdobione, sprzyjające modlitwie prywatnej i zbiorowej. Pierwotnym i pierwszym celem jest Komunia święta dla umierających, drugorzędnym celem jest Komunia święta poza Mszą świętą i adoracja Chrystusa Pana obecnego w Najświętszym Sakramencie.

Rzeczywiście, ustanowienie Eucharystii ma jako cel spożywanie jej podczas celebracji: „Jest rzeczą bardzo wskazaną, by wierni przyjmowali Ciało Pańskie z Hostii konsekrowanych podczas tej Mszy, w której uczestniczą, a w okolicznościach przewidzianych przez prawo mieli udział także w Komunii z kielicha; w ten sposób za pośrednictwem znaków Komunia ukaże się wyraźniej jako udział w aktualnie składanej ofierze” (OWMR 56).

Św. Jan M. Vianney (…) nocami długie i słodkie spędzał godziny na adoracji Jezusa w Jego sakramencie miłości. I w świętym tabernakulum upatrywał źródło, z którego stale czerpał górne moce, jakimi odżywiał i odnawiał osobistą pobożność i którymi zapewniał skuteczność swej apostolskiej pracy, tak dalece, że do wioski Ars za czasów tego świętego męża, można odnieść najsłuszniej sławne słowa, którymi Poprzednik Nasz, śp. Pius XII opisał chrześcijańska parafię: „Ośrodkiem jest kościół, ośrodkiem kościoła tabernakulum, a u jego boku konfesjonał, skąd przywraca się chrześcijańskiemu ludowi nadprzyrodzone życie lub zdrowie” (por. Discorsi e Radiomessaggio, t. 14, str. 452), (bł. Jan XXIII, encyklika Sacerdotii nostri primordia).

na I zdjęciu: tabernakulum z kaplicy MB Bolesnej w Altötting (Niemcy)

na II zdjęciu: tabernakulum wkomponowane w Pietę w krypcie kościoła św. Wincentego z XV (Heiligenblut – Niemcy)

na III zdjęciu: tabernakulum z kościoła parafialnego pw. Wniebowzięcia NMP w Partenkirchen (Niemcy)

na IV zdjęciu: tabernakulum współczesne, wzorowane na neogotyckich tabernakulach (wykonane wg obowiązujących standardów. Ogniotrwałe, pancerne z ryglami poziomymi i pionowymi. Aplikacje zewnętrzne zostały wykonane z mosiądzu metodą odlewu. Wnętrze tabernakulum jest z blachy chromoniklowej. Konstrukcja stalowa składająca się z podwójnie spawanych ścian. Zewnętrzna, boczna obudowa, wykonana jest ze szlifowanej blachy mosiężnej).